Siyaset bilimci ve çay uzmanı Eylül Görmüş ile Koku ve Tat Algısı serisine devam ederek, ülkemizin en sevilen içeceği çay üzerine konuştuk.
Çay nasıl keşfedildi?
Dünyada çayın farklı tat ve kokuları olan kaç çeşidi vardır?
Türkiye'de ne zamandır çay içiliyor?
Serinin önceki bölümlerinde, koku ve tat algısına felsefe, nörobilim, tarih, kültür, ve sosyoloji açısından yaklaşmıştık.
Bu ve gelecek haftaki programlarda, içecek (çay) ve yiyecekler bağlamında farklı lezzetlerin bileşenlerini ve nasıl oluşturulduklarını ele aldık.
Çayı ülkece, ulusça, çok seviyoruz.
Bazı istatistiklere göre, dünyada kişi başına en çok çay tüketilen ülke Türkiye.
[Mutlak anlamda en çok çay Çin'de tüketilse de ...]
Yurtdışına gidenlerin en çok aradığı şeylerin başında, iyi demlenmiş bir bardak çay gelir.
Niye böyle?
Bu sorunun basit bir cevabı yok.
Fakat çay bitkisinden yapılan ve farklı kokularıyla ayırt edilen çeşitli içeceklerin yalnız Türkiye'de değil, dünyanın dört bucağında çok sevildiğini biliyoruz.
Çay, farklı damak tadlarıyla her kültürde kendine özgün ve özel bir yer buluyor.
Kendisini "çay esnafı" olarak tanımlamayı seven Eylül Görmüş, çayın ülkemizde olduğu gibi başka kültürlerde de birleştirici ve sembolik bir özelliği olduğunu söylüyor.
Yani bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı olsa da, çayı yabana atmamak lazım!
Çay içmeyi bir "hayatı yavaşlatma ritüeli" olarak gören Japon kültüründe, çay seremonisinin kendine özgü çok sıkı kuralları ve büyük sembolik önemi var.
Peki Türkiye'de çayla neredeyse romantik bir ilişkisi olan bizlerin, çay çeşitleri ve hazırlama yöntemlerine aşinalık açısından karnesi nasıl?
Türkiye'yi ziyarete gelen bir yabancı, çayın Anadolu topraklarından ezelden beridir içiliyor olduğunu düşünebilir. Öyle mi gerçekten?
Orta Asya Türklerinin çayla asırlardır aşina oldukları söylense de, çay tüketiminin Anadolu'da çok eskilere gitmeyen bir tarihçesi var. 100 yıl bile değil.
Çay, bir Cumhuriyet projesi.
1800'lerin sonunda Bursa'da başarısız bir deneme.
1917'de Karadeniz'in çay tarımına en uygun yöre olarak saptanması.
1924'de, Cumhuriyet'in 2. yılında, çay üretimini desteklemek için çıkartılan bir yasa.
1938'de ilk yerli çay hasadı.
O gün bu gündür, hayat çaysız geçmiyor!
"Çay saatinin bitmesine on dakika kala, radyo ile birlikte içtik çayı. [...]
Akşam serinliğinde çay içimi ısıttı; müzikle birlik oldular ve düşünceye dayanmayan bir hüzün verdiler bana."
Oğuz Atay, "Korkuyu Beklerken"
[Korkuyu Beklerken, 1975]
Türkiye'de romanın, şiirin içinde romantik bir yeri olan, edebi metinlerde sıkça rastladığımız çayın kaç çeşidi var?
Çay çeşitlerini birbirinden farklı kılan nedir?
Bizler, Karadeniz bölgesi ürünü siyah çayın dışında hangilerine aşinayız?
Dünyada 3000 kadar çay çeşidi olduğunu söyleniyor.
Fakat bütün bu çeşitliliğin temelinde, Asya kökenli tek bir bitki var.
Çaydaki çeşitlilik, çay bitkisinin yetiştirilmesinden, coğrafi iklim özelliklerinden, işlenmesi ve hazırlanmasındaki farklılıklardan kaynaklanıyor.
Çayları işlenirken birbirinden ayıran en önemli özellik, toplanan çay yapraklarının kurutulmadan önce ne kadar fermente olmasına izin verildiği ve sonra hangi yöntemle kurutulduğu.
En temel 4 kategori var: Fermentasyon süresine göre, beyaz, yeşil, "oolong", ve siyah çay.
Bu 4 temel kategori içinde birbirinden farklı yüzlerce değişik çay hazırlamak mümkün.
Bazı çaylar odun ateşinde tütsülenebiliyor, bazıları tavada veya su, hatta süt buharında kurutuluyor.
Böylece, tek bir bitki temelinde ortaya çok geniş bir koku ve tat spektrumu çıkıyor.
Ülke genelinde biz hep tek tip [Karadeniz/siyah] çay içiyor olsak da, Eylül Görmüş’ün sahibi olduğu "çayhane"lerde, 60'dan fazla çeşit çay tatmak mümkün.
Peki bu çay çeşitliliği karşısında hangi koku ve tatlar tercih ediliyor?
Ülkemizin çay tüketicileri ne istiyor?
Yeri gelmişken, çayla ilgili bir kaç soru daha:
Çayın keşfi ne zaman ve nasıl olmuş?
Dünyada çay içeceğinin adı her yerde ve dilde aynı mı?
Pantolon cebinin değerli çayla ne ilgisi var?
İngiltere'de çay ilk moda olduğunda, 1 kilo çay kaç aylık avukat maaşına eşitmiş?
Çayla ilgili sorulara biraz da siyasi alanda devam edelim:
Çayın, kadınların oy hakkı hareketiyle ilgisi ne?
Özgürlük çayı nedir?
ABD'nin, İngiltere Kraliyeti'nden bağımsızlık isyanının çayla ne bağlantısı var?
Bütün bu soruları Koku ve Tat Algısı serimizin çay programında, çay uzmanı konuğumuz Eylül Görmüş yanıtlıyor olacak.
Çayla ilgili pek çok ilginç bilgi, anekdot ve hikayelerle birlikte...
